معرفی شغل پژوهشگر

اگر به انجام کارهای تحقیقاتی، مطالعات گسترده و حضور در محیط های آزمایشگاهی و یا کتابخانه ای علاقه دارید، این شغل مناسب شماست.

البته وظایف و فعالیت های یک پژوهشگر در حوزه های پژوهشی مختلف، متفاوت است. مثلا یک پژوهشگر در حوزه علوم انسانی عمدتا در کتابخانه ها و در بین کتاب ها به دنبال پاسخ سوالات خود است و یک پژوهشگر حوزه مهندسی ممکن است در آزمایشگاه یا محیط واقعی با استفاده از ابزارهای مختلف اندازه گیری و سنجش برای سوالات تحقیق خود به دنبال جواب باشد.

شما به عنوان یک پژوهشگر ممکن است به صورت فردی یا گروهی کار کنید. همچنین با توجه به زمان درنظر گرفته شده برای اتمام  پروژه پژوهشی، ممکن است به صورت تمام وقت یا پاره وقت فعالیت نمایید.

از آنجا که پژوهش ها از یک نگاه به بنیادی و کاربردی تقسیم می شوند، اگر شما در پژوهش های بنیادی شرکت داشته باشید، معمولا به دنبال گسترش مرزهای علم و دانش هستید و عمدتا از تکنیک های آزمایشگاهی و نظری برای اثبات فرضیه های خود استفاده می کنید. ولی در صورتی که پژوهش شما از نوع کاربردی باشد، معمولا با استفاده از روش های مختلف جمع آوری اطلاعات به دنبال پاسخ به سوالاتی می باشید که دستیابی به آنها بیشتر جنبه کاربردی دارد و رفع کننده مشکلات و چالش های روز جامعه است.

نتایج کار شما به عنوان پژوهشگر معمولا به صورت مقاله علمی در نشریات تخصصی داخلی و بین المللی منتشر می گردد و در صورتی که تحقیقات شما به سفارش یک شخص یا شرکت صورت گرفته باشد، در قالب یک گزارش جامع و تفصیلی در اختیار آنان قرار می گیرد.
 

مراحل کار یک پژوهشگر

معمولا در گام اول، همه پژوهش ها با يک يا چند پرسش آغاز مي شوند. این پرسش ها می تواند برای هر فرد، شرکت یا سازمانی ایجاد شود. به عنوان مثال هیئت مدیره یک شرکت تولیدی لوازم خانگی با این پرسش روبرو می شود که علی رغم افزایش کیفیت محصولاتش در یک سال گذشته، چرا فروش محصولات آنها کاهش یافته است؟ یا اینکه مدیران یک سازمان دولتی در راستای ارتقای سلامت اداری کارکنان با این پرسش روبرو می شوند که بهترین روش علمی و عملی برای انجام این کار چیست؟ و یا اینکه مدیر یک پژوهشکده تحقیقاتی در زمینه پزشکی تصمیم می گیرد برای دستیابی به اهداف پژوهشی مدنظر خود چندین پروژه تحقیقاتی تعریف کرده و با جمع بندی نتایج حاصل از آنها به اهداف پژوهشی تعریف شده دست یابد.

در گام دوم، پژوهشگری که انجام تمام یا بخشی از تحقیقات به وی سپرده شده است، به جستجو در منابع علمي در زمينه موضوع مورد نظر خود مي پردازد و با بررسي دقيق آن ها به تصوير روشن تري از آن موضوع دست مي يابد، تصويري که مبتني بر گزارش هاي منتشر شده ساير پژوهشگران در آن حوزه است. به اين مرحله"مرور پيشينه پژوهش" مي گويند.

در مرحله سوم، پژوهشگر یا تیم پژوهشی به گردآوري اطلاعات و داده هايي مي پردازد که مي تواند در آينده مبناي تحليل ها و تفسيرهايي قرار گيرد که در نهايت به يافتن پاسخ پرسش هاي اوليه منجر شود. اين بخش از پژوهش که به مرحله گردآوري اطلاعات و داده معروف است، مي تواند به شکل هاي کاملا مختلفي انجام شود. مثلا در پژوهش هاي معمول در حوزه هاي علوم انساني و علوم اجتماعي مانند روانشناسي، علوم تربيتي و جامعه شناسي از ابزارهايي مانند پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده استفاده مي شود. در علوم تجربي پژوهشگران در اين مرحله به انجام آزمايش هاي مختلفي مي پردازند و تاثير عوامل مشخصي را در زمينه کار خود مورد سنجش و آزمون دقيق قرار مي دهند.

در مرحله چهارم، داده هاي گردآوري شده به روش هايي مختلف آماری سازماندهي و خلاصه مي شوند. اين سازماندهي و خلاصه سازي به نحوي صورت مي پذيرد که امکان توصيف و مقايسه نتايج حاصل شده براي پژوهشگر فراهم مي شود. ترسيم نمودارها و جدول هاي مختلف از روش هاي معمول سازماندهي و خلاصه سازي داده ها به شمار مي آيد.

در مرحله پنجم، پژوهشگر مي تواند بر اساس تحليل يافته هاي مراحل قبل به تفسير روشني از موضوع پژوهش پرداخته و پاسخي براي پرسش هاي اوليه خويش بيابد.

در آخرين گام، نتايج پژوهش انجام شده در اختیار ذینفعان قرار می گیرد و یا اینکه به يکي از روش هاي معمول به صورت چاپي يا الکترونيکي منتشر می شود. ذینفعان پژوهش ممکن است شرکت یا سازمان های سفارش دهنده پژوهش باشند و یا اینکه خود پژوهشگر(ان) از نتایج بدست آمده برای دستیابی به اهدافش استفاده نماید.
 

وظایف پژوهشگر

• بررسی و مطالعه آخرین اخبار و مقالات علمی و تحلیلی در حوزه تخصصی خود به منظور آگاهی از جدیدترین تغییرات و تحولات علمی و آموزشی در آن زمینه

• تهیه و تدوین پروپوزال (پروپوزال یا پیشنهاد پژوهش یک سند علمی و شناخته شده است که شامل اطلاعات از جمله بیان مسئله، اهداف تحقیق، فرضیه ها و سوالات پژوهش، روش انجام و همچنین جامعه مورد مطالعه می باشد و برای انجام بسیاری از پژوهش ها تهیه می گردد)

• انجام مطالعات گسترده کتابخانه ای و جستجوی اینترنتی به منظور گردآوری منابع مختلف اطلاعاتی مرتبط با موضوع مورد تحقیق (پژوهشگران در تمامی زمینه ها معمولا نیازمند انجام این کار می باشند)

• انجام تحقیقات میدانی با استفاده از ابزارهایی همچون پرسشنامه و مصاحبه برای جمع آوری اطلاعات مورد نظر (استفاده از این روش معمولا در تحقیقات حوزه علوم انسانی صورت می گیرد)

• انجام تحقیقات آزمایشگاهی با استفاده از ابزارهای سنجش و اندازه گیری تخصصی به منظور جمع آوری اطلاعات مورد نظر که بر اساس فرضیه ها و سوالات تحقیق می باشد (استفاده از این روش معمولا در تحقیقات حوزه علوم پایه، پزشکی و فنی و مهندسی کاربرد دارد)

• استفاده از نرم افزارهای آماری به منظور ثبت و پردازش اطلاعات بدست آمده از مراحل قبل و اخذ گزارش ها و نتایج مورد نظر به منظور تحلیل آنها

• جمع بندی نتایج حاصل از تحقیقات و مستند کردن آنها در چارچوب یک گزارش علمی و یا مقاله (نوع جمع بندی نتایج پژوهش و نحوه ارائه آن بستگی به این دارد که پژوهش به چه منظور و برای چه کسانی انجام شده است. در صورتی که تحقیقات انجام شده با رویکرد دانشگاهی و علمی باشد، معمولا به صورت مقاله، مطابق با رویه های معمول مقاله نویسی، نگارش و برای چاپ و انتشار در اختیار نشریات تخصصی داخلی و یا بین المللی قرار می گیرد. اما اگر بنابر سفارش یک شخص حقیقی یا حقوقی صورت گرفته باشد، به صورت یک گزارش تحویل کارفرما می گردد.)  

دانش، مهارت و تحصیلات مورد نیاز

یک پژوهشگر معمولا در زمینه تخصصی خود دارای مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و یا دکتری می باشد. به عنوان مثال برای اینکه شما بتوانید در زمینه بهبود فرایندهای سازمانی تحقیق کنید، باید در یکی از رشته های مرتبط مثل مدیریت دارای تحصیلات دانشگاهی باشید. به همین ترتیب تحقیقات در حوزه های پزشکی، علوم پایه و فنی و مهندسی نیازمند گذراندن دوره های دانشگاهی مرتبط و دارا بودن مدارک دانشگاهی معتبر می باشد.

البته گاهی اوقات یک پژوهشگر به دلیل علاقه مندی فراوان و انجام مطالعات و بررسی های گسترده دارای تجارب ارزشمند تخصصی در حوزه ای خاص می باشد اما به منظور کار کردن با یک گروه تحقیقاتی یا در یک فضای علمی و پژوهشی و جلب اعتماد سایرین برای گرفتن پروژه های تحقیقاتی، نیازمند اخذ مدارک معتبر دانشگاهی در زمینه مورد علاقه خود می باشد.

البته در کنار مدرک تحصیلی، شما به عنوان یک پژوهشگر باید حس کنجکاوی و خلاقیت زیاد همراه با ذهنی پرسشگر داشته باشید و به جزئیات حساس باشید و برای دستیابی به پاسخ پرسش های خود از تمامی ابزارها و منابع اطلاعاتی استفاده نمایید.
 

فرصت های شغلی و بازار کار پژوهشگران

در ایران همچون بسیاری از کشورهای جهان، تحقیق و پژوهش به عنوان یک شغل مجزا کمتر شناخته می شود. در صورتی که در کشورهای صنعتی و توسعه یافته نه تنها پژوهشگران به صورت مستقل، شاغل محسوب می شوند بلکه این شغل از اهمیت و ارزش بالایی در جامعه نیز برخوردار است و پژوهشگران از درآمد مناسبی نسبت به میانگین مشاغل برخوردارند.

در ایران بسیاری از فعالیت های تحقیقاتی و پژوهشی در دانشگاه ها و با حضور اساتید دانشگاه و دانشجویان انجام می گردد و عمدتا در راستای انجام کار پایان نامه در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری می باشد. البته تعداد کمی از تحقیقات انجام شده در دانشگاه به سفارش شرکت ها و سازمان ها می باشد و نتایج حاصل از آنها در قالب گزارش های مختلف به این کارفرماها ارائه می شود.

با این حال شما به عنوان یک پژوهشگر می توانید در مراکز تحقیقاتی و پژوهشی استخدام شوید و یا اینکه به صورت پاره وقت با آنها همکاری نمایید.

جهاد دانشگاهی، پژوهشکده بیمه، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم انسانی، پژوهشکده پولی و بانکی، پژوهشکده اقتصاد، مرکز تحقیقات سرطان، پژوهشگاه فضای مجازی، پژوهشکده رویان و پژوهشکده علوم شناختی برخی از مراکز تحقیقاتی و پژوهشی در کشور می باشند که هر یک در حوزه تخصصی مشخصی فعالیت می نمایند.

همچنین برخی از سازمان های دولتی نیز دارای واحدهای تحقیق و توسعه می باشند که این واحدها در راستای اهداف سازمان و نیاز اطلاعاتی مدیران آن، اقدام به تعریف و انجام پروژه های تحقیقاتی مختلف می نمایند. شما به عنوان پژوهشگر بعد از استخدام در سازمان مربوطه می توانید در این واحدها فعالیت کنید.

همچنین برخی از چهرهای علمی و آموزشی شناخته شده که عمدتا از میان اساتید دانشگاه می باشند، به صورت مستقل با افراد حقیقی و حقوقی مختلف نسبت به انعقاد قراردادهای پژوهشی اقدام می کنند و پس از گرفتن کار، آن را با همکاری دانشجویان خود و سایر اساتید به انجام می رسانند.   

 
میزان درآمد پژوهشگر

شما به عنوان یک پژوهشگر ممکن است عضو هیأت علمی دانشگاه باشید که در این صورت متناسب با حقوق و مزایای یک هیئت علمی درآمد خواهید داشت.

در صورتی که شما در واحد تحقیقات یک سازمان دولتی مشغول به کار باشید، طبق مقررات بر اساس قانون خدمات کشوری که به صورت یکپارچه در دستگاه های دولتی اجرا می شود، حقوق و مزایا دریافت خواهید کرد.

اگر شما به عنوان پژوهشگر در یکی از مراکز تحقیقاتی و یا پژوهشکده ها کار کنید، بر اساس دستورالعمل ها و قوانین داخلی آنجا حقوق دریافت می کنید. البته بسیاری از مراکز تحقیقاتی و پژوهشکده های مذکور به صورت مستقیم یا غیر مستقیم زیرنظر سازمان های دولتی اداره می شوند، لذا نحوه پرداخت های حقوق و دستمزد در آنها تا اندازه ای تابع قوانین دولتی است.

در جدیدترین پژوهش صورت گرفته توسط تعدادی از متخصصان شغلی کشور، گروه های مختلف شغلی از نظر درآمدی مورد بررسی قرار گرفته اند. بر این اساس متوسط حقوق و درآمد پژوهشگر در گروههای شغلی مختلف استخراج شده است.

البته توجه داشته باشید که این تفاوت درآمدها به میزان سابقه کاری، تجربه و تخصص افراد، حوزه های مختلف کاری، نوع شرکت، شهر محل کار و .... بستگی دارد.

تحقیق بالا روی شاغلانی که در استخدام شرکت یا سازمانی (اعم از دولتی یا خصوصی) می باشند، صورت گرفته است. در مورد افرادی که کارآفرین هستند و کار مستقلی در حوزه تخصصی شان، راه اندازی کرده اند، شرایط متفاوت است و آنها با توجه به میزان فعالیت، تخصص، تلاش و پشتکارشان، درآمدهای متفاوتی دارند.

شخصیت های مناسب این شغل