زندگی نامه احمد نخجوان،اولین خلبان و فرمانده نیروی هوایی ایران

زندگی شخصی و تحصیلات

احمدخان نخجوان در سال 1275 شمسی در تهران متولد شد. پدرش میرپنج على خان از افسران ارشد قزاقخانه بود و نسبت به تعلیم و تربیت فرزند خویش توجهى خاص داشت و از این رو او را به مدارس درجه اول تهران فرستاد و علاوه بر آن معلمین خصوصى نیز براى تعلیم فرزندش انتخاب نمود، بطورى كه احمد در نوجوانى زبان فرانسه و ادبیات فارسى و ریاضیات را در حد كامل فرا گرفت و سپس به شیوه خانوادگى وارد مدرسه قزاقخانه شد و دوره مدرسه مزبور را پایان داد و در 1294 به درجه افسرى رسید.

در کودتا همکاری همه‌جانبه داشت و درجهٔ سرهنگ تمامی گرفت. پس از تشکیل قشون متحدالشکل در تیپ پیادهٔ اول رئیس ستاد تیپ بود. در سال ۱۳۰۲ به دستور وزیر جنگ وقت (سردار سپه) به جهت کسب علوم نظامی جدید عازم اروپا گردید و توانست رشته خلبانی را در دانشکدهٔ ایستر فرانسه به اتمام برساند .

نخجوان در جوانى با دختر میرپنج محمد باقرخان برادر سردار مخصوص ازدواج کرد و صاحب دو دختر و دو پسر شد. یكى از دختران وى در جوانى در دریا غرق شد. فرزندان ذكورش على و جعفر هر دو فن خلبانى آموختند و در درجه سرهنگى بازنشسته شدند.
 

بازگشت به وطن

تحصیلات خلبانی سرهنگ احمدخان نخجوان در سال ۱۳۰۴ پایان یافت و در بهمن‌ماه همان سال با یک فروند هواپیمای خریداری شده از فرانسه عازم ایران گردید و روز پنجم اسفند در قلعه‌مرغی به زمین نشست. سرهنگ احمدخان نخجوان اولین رئیس نیروی هوایی ایران شد و تا سال ۱۳۱۵ ریاست هواپیمایی با او بود. در این مدت چند بار مورد تغییر واقع و از کار برکنار شد اما هر دفعه پس از مدت کوتاهی به خدمت بازمی‌گشت. در ۱۳۰۷ به درجهٔ سرتیپی رسید.

در ۱۳۱۸ کفیل وزارت جنگ در کابینهٔ دکتر متین‌ دفتری شد و در ۱۳۱۹ به درجهٔ سرلشکری رسید. سرلشکر احمدخان نخجوان تا هشتم شهریور ۱۳۲۰ در سمت کفالت وزارت جنگ قرار داشت.
 

زندانی شدن توسط رضاشاه

به دنبال حمله شوروى و انگلیس به مرزهاى ایران و از بین بردن نیروى دریایى ایران و متلاشى شدن لشكرها روز پنجم شهریور ماه 1320 شوراى عالى جنگ به ریاست سرلشكر احمد نخجوان با حضور امراء ارتش و چند تن از وزیران تشكیل جلسه داد و سرانجام پس از بحث مفصل و نگرش به تمام جهات تشخیص داده شد كه قواى نظامى ایران حتى براى چند روز نیز آمادگى براى جنگ ندارد و لذا تصمیم به ترك مخاصمه گرفته شد و شوراى مزبور نظریه خود را مبنى بر لغو نظام وظیفه و آزادى سربازان زیرپرچم از پادگان‏ها اعلام نمود و قرار شد براى حفاظت وزارتخانه‏ ها و سازمان‏هاى دولتى سرباز پیمانى با ماهى 35 تومان حقوق استخدام شود.

این تصمیم روز هشتم شهریور به امضاء اعضاى شوراى ارتش رسیده و دستور آزادى سربازان وظیفه صادر شد. وقتى نظریه شورا توسط سرلشكر ضرغامى رئیس ستاد به شاه داده شد وى دستور داد امضاءكنندگان طرح روز نهم شهریور در سعدآباد حضور بهمرسانند. ساعت دو بعدازظهر روز نهم شهریور طبق قرار قبلى، امراء امضاكننده طرح در سعدآباد حضور یافتند و رضاشاه در حالى كه از این تصمیم به شدت عصبانى بود امراء امضاكننده را به شدت مورد عتاب و ضرب و شتم قرار داد.

سرلشكر احمد نخجوان كه براى مجاب ساختن شاه به توجیه این تصمیم پرداخته بود مورد غضب شاه واقع می شود و شاه با شمشیر، او و سرتیپ على ریاضى را بشدت مضروب و مجروح مى‏ نماید و دستور مى ‏دهد تا اسلحه كمرى او را براى كشتن دو افسر ارشد بیاورند. سرانجام سرلشكر احمد نخجوان و سرتیپ ریاضى در سعدآباد زندانى مى‏ شوند و روز بعد به زندان دژبان منتقل مى‏ گردند. رضاشاه سرلشكر محمد نخجوان (امیر موثق) را به جاى سرلشكر احمد نخجوان به كفالت وزارت جنگ منصوب نموده به وى دستور مى‏ دهد دادگاهى تحت ریاست شاه تشكیل داده تا كلیه امرائى كه طرح آزادى سربازان و استخدام سرباز پیمانى را امضاء نموده ‏اند محاكمه و مجازات شوند.

روز بعد سرتیپ عبدالمجید فیروز رئیس دادرسى ارتش به اتفاق حسن معاصر دادستان ارتش شاه را ملاقات نموده و متذكر مى ‏شوند كه طبق قانون چون فرماندهى كل قوا با پادشاه است لذا شاه نمى ‏تواند رئیس دادگاه باشد و در نتیجه‏ ى این توضیحات سرلشكر امیر فضلى به ریاست دادگاه منصوب مى‏ گردد. حسن معاصر دادستان ارتش از همان روز امر بازپرسى را شخصا برعهده گرفته و دقیقا موضوع را تحت بررسى قرار مى ‏دهد و سرانجام دادستان ارتش نتیجه رسیدگى و بازجویى خود را طى گزارشى در 25 شهریور به شاه تسلیم مى‏ نماید.

در گزارش دادستان آمده بود كه امضاءكنندگان طرح استخدام سرباز پیمانى عمل خلافى انجام نداده و براى حفظ تهران چاره ‏اى جز اتخاذ چنین رویه ‏اى وجود نداشته است. دادستان در گزارش خود ضمن تجلیل از خدمات سرلشكر احمد نخجوان و سرتیپ على ریاضى براى آنان قرار موقوفى تعقیب صادر مى‏ كند ولى رضاشاه قبل از اینكه گزارش را رویت كند مستعفى و از تهران خارج شده بود و در نتیجه جانشین او گزارش دادستان را تأیید نموده و دستور داد نخجوان و ریاضى از زندان مرخص و درجه آنها اعاده شود.

 احمدخان نخجوان تا ۲۵ شهریور در زندان بود و پس از استعفای شاه در کابینهٔ فروغی وزیر جنگ شد. پس از آن چندی بازرس و رئیس دفتر نظامی محمدرضاشاه بود. در 1322 و 1323 در دو نوبت مجددا رئیس هواپیمایى شد ولى آن شوق و علاقه را نداشت و به تقاضاى شخصى بازرس هوایى وزارت جنگ شد و در حدود 1326 بازنشسته شد. وى در سال 1345 درگذشت.
 

فعالیت ها و خدمات

کلنل احمد خان نخجوان اولین خلبان ایرانی است که در ۵ اسفند ۱۳۰۴ یک هواپیمای برژت – ۱۹ را با پرچم و نشان ایران ‏از فرانسه به پایگاه قلعه مرغی تهران پرواز داد. کلنل نخجوان در فرانسه دوره دیده بود و فقط ۲۰۰ ساعت پرواز داشت. بدین ‏ترتیب در این تاریخ اولین هواپیمای نیروی هوایی ایران با خلبانی یک ایرانی مرزهای بین المللی را درنوردید و به فضای ‏پروازی ایران رسید. در همین دوره زمانی نیروی هوایی ایران از قالب یک اداره کوچک در ستاد فرماندهی ارتش خارج شده و ‏به یک نیروی جداگانه تبدیل شده بود که نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران نام گرفته بود. اولین فرمانده نیروی هوایی ‏ایران هم کسی نبود به جز کلنل احمد خان نخجوان.

احمد نخجوان به همراه اسماعیل مرآت وزیر فرهنگ وقت، بر سره‌نویسی در زبان فارسی تاکید داشتند و کوشش‌های آن‌ها و دیگران، همراهی شاه را برای صدور فرمان تاسیس فرهنگستان زبان فارسی را به دنبال داشت.