معرفی شغل گیاه پزشک

اگر عاشق گیاهان و پرورش و نگهداری از آنها هستید و از کار کردن در محیط های کشاورزی و گلخانه ای لذت می برید، شغل گیاه پزشک مناسب شماست.

در سال های گذشته در ایران گیاه پزشک به معنای پزشکی که با گیاهان دارویی به درمان بیماری های انسان می پردازد، مطرح بوده که با آنچه امروزه مورد نظر است تفاوت اساسی دارد. لذا گیاه پزشک را نباید یک داروشناس یا متخصص درمان انسان ها به شمار آورد. در واقع یک گیاه پزشک به شناخت و تشخیص علمی و دقیق عوامل زیان آور و مؤثر بر رشد و نمو گیاهان می پردازد. هدف اساسی گیاه پزشک، کاهش میزان خسارت کمی و کیفی عوامل خسارت زای کشاورزی (آفات، بیماری های گیاهی و علف های هرز) و تأمین بهداشت تولیدات گیاهی است.

به عنوان مثال یک مهندس کشاورزی که دارای تخصص گیاه پزشکی است با آفاتی که‌ در مزرعه‌ها، انبارها و سیلوها  به‌ بخش‌های‌ مختلف‌ گیاه‌ صدمه‌ می‌زند مقابله می کند. این آفات و صدمات شامل حمله حشرات‌، جوندگان‌ و علف‌های‌ هرز یا بیماری‌های‌ گیاهی‌ مانند قارچ‌ها، ویروس‌ها و باکتری‌ها به گیاهان می باشد. متخصص گیاه پزشکی مسئولیت عملیات‌ سمپاشی‌ را در مراحل‌ مختلف‌ رشد و نگهداری‌ از گیاه‌ و ضد عفونی‌ انبارها بر عهده دارد.

به عبارت دیگر گیاه پزشکی یا آسیب شناسی گیاهی یکی از شاخه های علوم مرتبط با کشاورزی است و هدف آن شناخت بیماری ها و عوامل آسیب رساننده به گیاهان و پیداکردن راه حل هایی برای دفع و رفع آنهاست. در ایران این رشته شغلی و تحصیلی قبلا به نام حفظ نباتات معروف بوده است. گیاه پزشکی خود نیز به بخش هایی از جمله حشره شناسی، مطالعه و شناخت علف های هرز و بیماری شناسی گیاهی تقسیم می شود.

یک گیاه‌ پزشک در ایران‌ باید از یک‌ سو با گونه‌های‌ گیاهی‌ و جانوری‌ طبیعی‌ ایران‌ آشنا باشد و از سوی‌ دیگر با موجودات‌ زنده‌ (آفات‌، بیماری‌ها و علف‌های‌ هرز قرنطینه‌ای‌) که‌ دائم‌ از مبادی‌ ورودی‌ رسمی‌ یا از مرزهای‌ کشور به‌ صورت‌ غیرقانونی‌ وارد می‌شوند، آشنا بوده‌ و با آنها مبارزه‌ کند. در واقع‌ مهندس‌ گیاه‌پزشکی‌ کاری‌ دشوار، پیچیده‌ و پر مسؤولیت‌ را بر عهده‌ دارد و باید از بیوشیمی‌، بیولوژی‌ و آمار، اطلاعات‌ وسیع‌ و گسترده‌ای‌ داشته‌ باشد. همچنین متخصص‌ گیاه‌پزشکی‌ نیاز به‌ حافظه‌ قوی‌ دارد چون‌ باید اسامی‌ لاتین‌ حشرات‌ و قارچ‌ها و رده‌ آنها را به‌ خاطر بسپارد و باید به‌ کشاورزی‌ و بخصوص‌ حشره‌شناسی‌ علاقه‌مند باشد زیرا بخش‌ عمده‌ای‌ از وقت او صرف بررسی و دفع آفات‌ گیاهی‌ می‌شود.

دانش گیاه پزشکی که تا چندی پیش در ایران با نام دفع آفات نباتی شناخته می شد، یکی از شاخه های جدید دانش بشری در جهان و ترکیبی از علوم گوناگون است و در مقایسه با دانش پزشکی که با سلامت انسان ها سروکار دارد؛ دانش گیاه پزشکی، سلامت گیاهان را بررسی می کند. با این تعبیر، گیاه پزشکی، پزشکی گیاهان و گیاه پزشک، پزشک گیاهان و معالج آفات و بیماری های گیاهی و گیاهان ناخواسته (علف های هرز) است.
 

شرایط محیط کار

با توجه به ماهیت موجودات زنده، غالباً محیط کار کارشناسان گیاه پزشکی، آمیزه ای از طبیعت (مزارع و باغات) و محیط های آزمایشگاهی، گلخانه ای و... است. بدیهی است محیط کار باید از نور کافی، دمای مناسب، نبود آلودگی های صوتی و محل مناسب انجام کار از نظر ابزار و ادوات برخوردار باشد.
 
شما به عنوان یک گیاه پزشک باید همواره اهداف زیر را دنبال کنید :

• تلاش در جهت کاهش منطقی و مصرف بهینه آفت کش های کشاورزی

• جلوگیری از هدر رفت منابع مالی محدود کشاورزان و کاهش هزینه تولید

• افزایش سطح فرهنگ عمومی کشاورزان نسبت به عوامل زیان آور گیاهی و شیوه های مدیریت آنها

• جلوگیری از تخریب منابع آب، خاک و گیاهان در اثر کاربرد بی رویه آفت کش های کشاورزی

• جلوگیری از پیدایش عوامل زیان آور جدید یا مقاوم نسبت به آفتکشها به موازات پیشرفت علوم زیستی و فناوری های روزآمد

 وظایف متخصص گیاه پزشکی

• تشخیص و شناسایی آفات وعوامل بیماری زای گیاهان زراعی، باغی، زینتی، جنگلی، مرتعی و فرآورده های گیاهی

• استفاده از روش ها و مواد مناسب برای دفع آفات و رفع بیماری ها

• نگهداری و معالجه گیاهان اعم‌ از گیاهان‌ زراعی‌، زینتی‌ و درختان‌ میوه‌

• سمپاشی‌ در مراحل‌ مختلف‌ رشد و نگهداری‌ از گیاه‌

 
برخی از وظایف و مسئولیت های دیگر یک گیاه پزشک عبارتند از:
 

1.  مسئله یابی گیاه پزشکی و علوم وابسته از طریق مراجعه و بازدید از مزارع، باغ ها، انبار و سیلوهای کشور

2. تحقیق و پژوهش در زمینه زیست شناسی و فیزیولوژی عوامل زیان‌آور محصولات کشاورزی (زراعی، باغی، جنگلی و مرتعی) در سطوح آزمایشگاهی، استانی، منطقه ای و ملی

3. اجرای پژوهش های بنیادین گیاه پزشکی کشور با تأکید بر بهره‌گیری از روشهای نوین (بیوتکنولوژی) و همچنین آن دسته از پژوهش هایی که مؤسسات تک محصولی (مانند مؤسسه تحقیقات پنبه، مؤسسه تحقیقات پسته، مؤسسه تحقیقات خرما و...) و همچنین مؤسسه تحقیقات دیم در زمینه آنها فعالیتی ندارند

4. جمع آوری، شناسایی و رده بندی جامعه جانوران و رُستنی های ایران و بررسی تنوع زیستی آنها

5.  تحقیق در زمینه شناسایی، زیست شناسی، کارایی و تکثیر عوامل مفید جهت مبارزه بیولوژیکی علیه آفات و نگهداری منابع ژنتیکی آنها

6. تحقیق در زمینه شناخت، فرمولاسیون، تأثیر و باقیمانده سموم کشاورزی و تکنیک های گوناگون سم پاشی و آزمایش سموم جدید

7.  تحقیق در زمینه شناخت، زیست شناسی، بوم شناسی و عصاره گیری از گیاهان برای استفاده در زمینه کنترل عوامل زیان آو

خصوصیات و توانایی های لازم گیاه پزشک

ایران، سرزمینی وسیع با اقلیم های بسیار متنوع و به تبع آن، گونه های بسیار غنی گیاهی است. همچنین گونه های جانوری این سرزمین کهنسال، غنای شگفت آوری دارد. از این رو، گیاه پزشک ایرانی باید از یک سو با گونه های گیاهی و جانوری طبیعی ایران آشنا باشد و از سوی دیگر با آفات، بیمار یها و علف های هرز آشنا گرددو با آن ها مبارزه کند. در واقع مهندس گیاه پزشک باید از بیوشیمی، بیولوژی و آمار، اطلاعات وسیع و گسترده ای داشته باشد.

یک گیاه پزشک باید به طبیعت علاقه مند باشد و بداند که کار یک مهندس گیاه پزشکی، تکیه دادن پشت میز و صندلی نیست، بلکه باید به مزارع و باغ ها برود و پشت میکروسکوپ به انجام تحقیق و مطالعه مشغول باشد.

متخصص گیاه پزشکی نیاز به حافظه قوی دارد، چون باید اسامی لاتین حشرات و قار چها و رده آن ها و اسامی بسیاری از آفتکشها و کاربرد آن ها را به خاطر بسپارد. همچنین فرد شاغل در این شغل باید به کشاورزی و به خصوص حشره شناسی علاقه مند باشد، زیرا بخش عمده ای از فعالیت های این شغل مربوط به آفات گیاهی است و در این بخش، حشرات زیان آور (آفات) و زیست شناسی آنها مورد توجه، تحقیق و ارزیابی قرار می گیرد.

مهمترین مهارت های پایه ای لازم برای انجام بهینه شغل گیاه پزشکی به شرح زیر است :

• توانایی تحلیل حجم زیادی از اطلاعات

• رویکرد خلاقانه به حل مسائل

• مهارت عالی در ریاضیات، فناوری اطلاعات، مباحث علمی و فنی

• توانایی برنامه ریزی و اولویت بندی صحیح فعالیت ها

• به روز بودن و آگاهی از جدید ترین پیشرفت ها در حوزه تکنولوژی و روش های تولید

• علاقه به مباحث زیست محیطی

تحصیلات لازم برای ورود به شغل گیاه پزشکی

فارغ التحصیلان انواع گرایش های مهندسی کشاورزی به ویژه مهندسی کشاورزی گرایش گیاه پزشکی می توانند وارد این شغل شوند.


 

آینده شغلی، فرصت های استخدامی و بازار کار گیاه پزشک

گیاه پزشک می تواند در سازمان ها و شرکت های حوزه کشاورزی و منابع طبیعی همچون سازمان حفظ نباتات کشور، شهرداری ها، وزارت جهاد کشاورزی و سایر سازمان ها و شرکت های مرتبط مشغول به کار شود. در صورت استخدام در یک سازمان دولتی نیز با کسب تجربه بیشتر به سمت های مدیریتی و نظارتی در این بخش می تواند دست یابد.
 
همچنین مراکز آموزشی (هنرستان های کشاورزی، دانشکده های کشاورزی، آموزشکده های کشاورزی، مراکز آموزش کشاورزی و...) مراکز پژوهشی، شامل مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور (آفات و بیماری های گیاهی) و بخشهای وابسته به آن در مراکز استانها، سایر ادارات دولتی و نیمه دولتی (سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کل کشور و ادارات منابع طبیعی استان ها، سازمان بوستان ها و فضای سبز استان ها و شهرستان ها، سازمان حفاظت محیط زیست و اداره های کل آن در استان ها و...) بخش غیردولتی شامل کلینیک های خصوصی گیاه پزشکی و شرکت های توزیع کود و سم و.... از مهمترین حوزه های استخدام و یافتن شغل برای یک گیاه پزشک می باشد.

بدیهی است در هر حال دانش‌آموختگان کارآفرین و خلاق گیاه پزشکی باید در پی آفرینش فرصت های کاری نو برای خود و دیگران باشند.

برخی از مشکلات شاغلین حوزه گیاه پزشکی عبارتند از :

• بسیار محدود بودن فرصت های اشتغال در برخی گرایش ها به خصوص در بخش دولتی

• دولتی بودن اکثر بخش های حوزه کشاورزی و عدم فراهم سازی زمینه برای ورود گسترده بخش خصوصی

• کم بودن حقوق و مزایای دریافتی و روی آوردن بسیاری از آنها به کار دوم یا حتی سوم

 
 
وضعیت استخدام  فارغ التحصیلان مهندسی کشاورزی در تمامی گرایش ها در برخی از کشورهای جهان به شرح زیر است :

آمریکا - پیش بینی می شود میزان استخدام مهندسان کشاورزی رشد9 درصدی خواهد داشت. در حالی که متوسط رشد همه مشاغل14 درصد خواهد بود.
 
استرالیا - در 5 سال گذشته میزان استخدام مهندسان کشاورزی رشد منفی1.4 درصدی داشته و رشد متوسط در آینده برای آن پیش بینی می شود.
 

 

درآمد مهندس کشاورزی به ویژه متخصص گیاه پزشکی

درآمد مهندس کشاورزی در ایران به طور کامل وابسته به نوع کار و شرکتی که در آن کار می کند و شهر و محل فعالیت و سایر عوامل دیگر است. با توجه به عدم تطابق ظرفیت بازار کشور در این حوزه با میزان فارغ التحصیلان شاخه های مختلف این رشته، درآمد قابل توجهی در انتظار آن دسته از متخصصینی  که در پی استخدام می باشند، نیست .

از سوی دیگر بعضی از مهندسان کشاورزی که اقدام به کارآفرینی در روستا و یا شهرستان خود نموده اند، بعد از گذشت چند سال توانسته اند درآمد مورد انتظار و قابل قابلی برای خود و بسیاری دیگر از همشهریان و اطرافیان خود ایجاد کرده و به تولید علمی و بهینه محصولات کشاورزی بپردازند.
 

در جدیدترین پژوهش صورت گرفته توسط تعدادی از متخصصان شغلی کشور، گروه های مختلف شغلی از نظر درآمدی مورد بررسی قرار گرفته اند. بر این اساس متوسط حقوق و درآمد مهندس کشاورزی در گروههای شغلی مختلف استخراج شده است.

البته توجه داشته باشید که این تفاوت درآمدها به میزان سابقه کاری، تجربه و تخصص افراد، حوزه های مختلف کاری، نوع شرکت، شهر محل کار و .... بستگی دارد. 

 
درآمد متخصصین گیاه پزشکی در برخی از کشورهای دنیا به شرح زیر است :
 
آمریکا - متوسط درآمد سالیانه در این شغل  71.090 دلار (متوسط درآمد سالانه مهندسان 83.340 دلار و برای همه مشاغل33.840 دلار) در سال2010  و مطابق با آخرین آمارها در سال 2013، 74,000 دلار بوده است.

استرالیا - متوسط درآمد سالانه  مهندسان کشاورزان 88.500 دلار (قبل از کسر مالیات) می باشد.

انگلستان - متوسط درآمد سالانه در این شغل برای افراد تازه کار بین30.500 تا38.000 دلار، مهندسان با تجربه39.500 تا53.500 دلار و برای مهندسان خبره تا61.000 دلار می باشد.


 

شخصیت های مناسب شغل گیاه پزشک

در یک انتخاب شغل صحیح و درست، عوامل مختلفی از جمله ویژگی های شخصیتی، ارزش ها، علایق، مهارت ها، شرایط خانوادگی، شرایط جامعه و ... برای هر فرد باید در نظر گرفته شوند. یکی از مهم ترین این عوامل ویژگی های شخصیتی می باشد. شناخت درست شخصیت هر فرد فرآیندی پیچیده و محتاج به تخصص و زمان کافی است. البته هر فردی ویژگی های منحصربه فرد خود را دارد، حتی افرادی که به نوعی تیپ شخصیتی مشابه دارند، باز هم در برخی موارد با یکدیگر متفاوت هستند.

به طور کلی همیشه افراد موفقی از تیپ های شخصیتی مختلف در تمام مشاغل هستند و نمی توان دقیقا اعلام کرد که فقط تیپ های شخصیتی خاصی هستند که در این شغل موفق می شوند. اما طی تحقیقاتی که صورت گرفته تیپ های شخصیتی ای که برای این شغل معرفی می شوند، عموما این کار را بیشتر پسندیده و رضایت شغلی بیشتری در آن داشته اند.

برخی از شخصیت های مناسب شغل گیاه پزشک بر اساس شخصیت شناسی MBTI :  (برای مشاهده کامل هر تیپ شخصیتی روی آن کلیک کنید)

این تیپ شخصیتی در کارهای فنی تبحر دارند. اطلاعات فنی خوبی داشته و بیشتر دوست دارند برای خود کار کنند. آنها پویایی مشاغل کشاورزی را دوست دارند.

این تیپ شخصیتی دوست دارد بداند چیزهای مختلف چطور عمل می کنند و به جزئیات توجه زیادی دارد.

 

این تیپ شخصیتی دوست دارد مسایل پیچیده را تحلیل و حل کند. او به مشاغل چالشی که نیاز به اندیشه زیاد و روش های مبتکرانه دارد، علاقه مند است.

برخی از افراد معروف در حوزه گیاه پزشکی

	جورج اگریوس : پدر گیاه پزشکی جهان
	جعفر ارشاد : استاد برتر حوزه گیاه پزشکی ایران
	اسفندیار اسفندیاری : پدر علم بیماری شناسی گیاهی ایران

تحقیق، ترجمه و گردآوری

گروه شغل و بازار کار مسیر ایرانی